ΠΩΣ ΘΑ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΠΑΡΑΞΕΝΟ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΜΑΣ, ΠΟΥ ΣΥΧΝΆ "ΑΤΟΝΕΙ"
"Να, στη γλώσσα μου το 'χω τ' όνομά της....", "Που έβαλα τα κλειδιά;..." "Που τον είδα;..." : κοινότυπες φράσεις που λέμε ή ακούμε, χωρίς να μας απασχολούν ιδιαίτερα. Τι γίνεται, όμως, όταν αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε ότι όλο και πιο συχνά ξεχνάμε ακόμα και πρόσφατα γεγονότα, κι όταν συγκρινόμαστε μ' άλλα άτομα, συνομήλικά μας, που θυμούνται περιστατικά από την παιδική τους ηλικία; Ας δοκιμάσουμε λοιπόν να κατανοήσουμε πως λειτουργεί ο μηχανισμός αυτός και, γιατί όχι, να τον βελτιώσουμε.
Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
Είναι γνωστό πως ότι βλέπουμε, ακούμε και αγγίζουμε μεταδίδεται στον εγκέφαλο με ηλεκτρονικές ωθήσεις που αναπαράγονται στους νευρώνες, οι οποίοι λειτουργούν σαν ομάδα: ένας νευρώνας καταχωρεί το πρόσωπο ενός ατόμου, άλλος συγκρατεί τ' όνομα. Μόνο όταν οι δύο νευρώνες συνεργάζονται μπορούμε να συνδυάζουμε πρόσωπο με όνομα, σε αντίθετη περίπτωση, η μήμη μας προδίδει. Σωστή λειτουργία των νευρώνων συνεπάγεται και σωστή μικροεγκεφαλική κυκλοφορία, μια και αυτή τροφοδοτεί με οξυγόνο τον εγκέφαλο και μειώνει τη μεταφορά τοξικών ουσιών. Γνωρίζουμε ότι οι απώλειες της μνήμης μοιάζουν με μικρές "δηλητηριάσεις" τις οποίες υφίσταται ο εγκέφαλος, αλλά κι ότι η μνήμη διαφέρει από ηλικία σε ηλικία.
Στα Παιδιά. Η ικανότητα συγκέντρωσης στα παιδιά είναι μικρότερη από αυτή των ενηλίκων για το λόγο αυτό τα παιδιά δεν καταχωρούν πολλές από τις προσφερόμενες πληροφορίες. Επίσης, οι ενήλικες βασίζουν τις αναμνήσεις τους σε εμπειρίες, ενώ τα παιδιά δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία όλων όσων ακούν, βλέπουν ή αγγίζουν. Ένα αγόρι που λατρεύει το ποδόσφαιρο θυμάται τα ονόματα όλων των παιδιών της ομάδας του, αλλά ξεχνάει τα γενέθλια της μαμάς του. Αυτό σημαίνει ότι το παιδί δεν δίνει ακόμη την πρέπουσα σημασία σε ημερομηνίες ή σε γενέθλια.
Στους Εφήβους. Όπως στα παιδιά, έτσι και στους εφήβους λείπει σε μεγάλο βαθμό η συγκέντρωση, αλλά στην περίπτωση τους η έλλειψη αυτή οφείλεται στις προτεραιότητες που βάζουν. Εδώ, η μειωμένη μνήμη έχει να κάνει και με μια δόση τεμπελιάς, αφού οι έφηβοι αποκλείουν από μόνοι τους θέματα που δεν θεωρούν ενδιαφέροντα.
Στους Ενήλικες. Τέσσερα είναι τα κυριότερα αίτια απώλειας μνήμης στους ενήλικες: Η κατάθλιψη που καταβάλλει εναν στους τέσσερις. Εδώ, η καταγραφή κι αποθήκευση της πληροφορίας γίνεται δύσκολα, αλλά όταν γίνει μπορεί να ανακαλείται. Το αλκοόλ και τα ναρκωτικά, που ευθύνονται για βλάβες της μνήμης, ακόμη και για προσωρινή αμνησία.
Ακούσια έλλειψη μνήμης προκαλείται όταν ο εγκέφαλος είνα υπερφορτωμένος ή επηρεασμένος αρνητικά από μια οδυνηρή εμπειρία που θέλουμε να ξεχάσουμε.
Τέλος οι ασθένειες και οι τραυματισμοί προκαλούν προσωρινή ή μόνιμη αμνησία.
Στους Υπερήλικες. Η μερική απώλεια της μνήμης είναι κάτι που συναντάται στους ηλικιωμένους, και, συνδυασμένη με την ασθενή όραση και την τάση για πτώσεις, δημιουργεί προβλήματα στα άτομα της τρίτης ηλικίας. Όμως, ένας ακόμη βασικός εχθρός της μνήμης των ηλικιωμένων είναι και η άνοια.
ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ
Η μνήμη λειτουργεί σε τρεις φάσεις:
Καταχώρηση-αντίληψη της πληροφορίας
Συγκράτηση-αποθήκευση της πληροφορίας
Ανάκληση-επαναφορά της πληροφορίας όταν χρειαστεί.
Οποιαδήποτε στιγμή, ωστόσο, μπορεί να καταρρεύσουν οι τρεις φάσεις της μνήμης και να έχουμε περιπτώσεις υπολειτουργίας της, όπως: όταν δεν καταχωρούμε την πληροφορία (ίσως να μην την ακούσαμε), όταν δεν τη συγκρατούμε (μπορεί να είχαμε άλλα στο νου μας) ή όταν αδυνατούμε να την ανακαλέσουμε, παρ' όλο που είμαστε σίγουροι ότι είναι καταγραμμένη στο μυαλό μας.
ΠΩΣ ΒΕΛΤΙΩΝΕΤΑΙ
Όταν αισθάνεστε πιεσμένοι ή αγχωμένοι, επιλέξτε τις προτεραιότητες. Απαλλαγείτε από τις έξτρα ασχολίες, που μόνο σας επιβαρύνουν, και επικεντρώστε το ενδιαφέρον σας στις πιο σημαντικές.
ΤΙ ΤΗΝ "ΜΠΛΟΚΑΡΕΙ"
Ανάμεσα στους εχθρούς που μπορούν να "δηλητηριάσουν" τον λεπτό αυτό εγκεφαλικό μηχανισμό που λέγεται μνήμη, συγκαταλέγονται:
Αλκοόλ και καπνός: Προσβάλλουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια, που μεταφέρουν το οξυγόνο στα τριχοειδή αγγεία.
Κούραση και στρες: Αν ο εγκέφαλος είναι υπερφορτωμένος με πληροφορίες, κουράζεται περισσότερο όταν πρόκειται να αποθηκεύσει κι άλλες. Στην περίπτωση αυτή είναι συχνό φαινόμενο η αφηρημάδα ή τα λεκτικά σαρδάμ.
Αϋπνία: Εμποδίζει τον εγκέφαλο να γεμίσει τις μπαταρίες του, ιδιαίτερα όταν παραλείπεται η φάση εκείνη του ύπνου, που ονομάζεται φάση των ονείρων και είναι πολύ σημαντική για τη μνήμη.
Υπνωτικά και ηρεμιστικά: Μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα του ύπνου και την ικανότητα ανάκλησης στη μνήμη, ακόμη και πρόσφατων γεγονότων.
Κατάθλιψη: Σε καταστάσεις κατάθλιψης μειώνονται η επαγρύπνηση και η συγκέντρωση. Ο εγκέφαλος δεν "κάνει τον κόπο" να θυμηθεί. Στην περίπτωση αυτή ο γιατρός πρέπει να θεραπεύσει πρώτα την κατάθλιψη.
Υπογλυκαιμία: Ιδιαίτερα το πρωί, ο εγκέφαλος χρειάζεται ζάχαρη. Μην την παραλείπετε από το πρωινό σας.
ΚΑΘΕ ΠΡΑΓΜΑ ΣΤΗΝ ΩΡΑ ΤΟΥ
Σύμφωνα με τους χρονοβιολόγους, η μνήμη στη διάρκεια της μέρας παρουσιάζει ώρες "αιχμής" κι ακολουθεί ένα δικό της ωράριο.
ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΞΕΧΑΣΙΑΡΗΔΕΣ
Όπως φροντίζετε τη φυσική σας φόρμα, συνδυάζοντας άσκηση και σωστή διατροφή, έτσι πρέπει να φροντίζετε να ενισχύσετε την αδύνατη μνήμη σας, ακολουθώντας τις ίδιες διαδικασίες.
"Να, στη γλώσσα μου το 'χω τ' όνομά της....", "Που έβαλα τα κλειδιά;..." "Που τον είδα;..." : κοινότυπες φράσεις που λέμε ή ακούμε, χωρίς να μας απασχολούν ιδιαίτερα. Τι γίνεται, όμως, όταν αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε ότι όλο και πιο συχνά ξεχνάμε ακόμα και πρόσφατα γεγονότα, κι όταν συγκρινόμαστε μ' άλλα άτομα, συνομήλικά μας, που θυμούνται περιστατικά από την παιδική τους ηλικία; Ας δοκιμάσουμε λοιπόν να κατανοήσουμε πως λειτουργεί ο μηχανισμός αυτός και, γιατί όχι, να τον βελτιώσουμε.
Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
Είναι γνωστό πως ότι βλέπουμε, ακούμε και αγγίζουμε μεταδίδεται στον εγκέφαλο με ηλεκτρονικές ωθήσεις που αναπαράγονται στους νευρώνες, οι οποίοι λειτουργούν σαν ομάδα: ένας νευρώνας καταχωρεί το πρόσωπο ενός ατόμου, άλλος συγκρατεί τ' όνομα. Μόνο όταν οι δύο νευρώνες συνεργάζονται μπορούμε να συνδυάζουμε πρόσωπο με όνομα, σε αντίθετη περίπτωση, η μήμη μας προδίδει. Σωστή λειτουργία των νευρώνων συνεπάγεται και σωστή μικροεγκεφαλική κυκλοφορία, μια και αυτή τροφοδοτεί με οξυγόνο τον εγκέφαλο και μειώνει τη μεταφορά τοξικών ουσιών. Γνωρίζουμε ότι οι απώλειες της μνήμης μοιάζουν με μικρές "δηλητηριάσεις" τις οποίες υφίσταται ο εγκέφαλος, αλλά κι ότι η μνήμη διαφέρει από ηλικία σε ηλικία.
Στα Παιδιά. Η ικανότητα συγκέντρωσης στα παιδιά είναι μικρότερη από αυτή των ενηλίκων για το λόγο αυτό τα παιδιά δεν καταχωρούν πολλές από τις προσφερόμενες πληροφορίες. Επίσης, οι ενήλικες βασίζουν τις αναμνήσεις τους σε εμπειρίες, ενώ τα παιδιά δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία όλων όσων ακούν, βλέπουν ή αγγίζουν. Ένα αγόρι που λατρεύει το ποδόσφαιρο θυμάται τα ονόματα όλων των παιδιών της ομάδας του, αλλά ξεχνάει τα γενέθλια της μαμάς του. Αυτό σημαίνει ότι το παιδί δεν δίνει ακόμη την πρέπουσα σημασία σε ημερομηνίες ή σε γενέθλια.
Στους Εφήβους. Όπως στα παιδιά, έτσι και στους εφήβους λείπει σε μεγάλο βαθμό η συγκέντρωση, αλλά στην περίπτωση τους η έλλειψη αυτή οφείλεται στις προτεραιότητες που βάζουν. Εδώ, η μειωμένη μνήμη έχει να κάνει και με μια δόση τεμπελιάς, αφού οι έφηβοι αποκλείουν από μόνοι τους θέματα που δεν θεωρούν ενδιαφέροντα.
Στους Ενήλικες. Τέσσερα είναι τα κυριότερα αίτια απώλειας μνήμης στους ενήλικες: Η κατάθλιψη που καταβάλλει εναν στους τέσσερις. Εδώ, η καταγραφή κι αποθήκευση της πληροφορίας γίνεται δύσκολα, αλλά όταν γίνει μπορεί να ανακαλείται. Το αλκοόλ και τα ναρκωτικά, που ευθύνονται για βλάβες της μνήμης, ακόμη και για προσωρινή αμνησία.
Ακούσια έλλειψη μνήμης προκαλείται όταν ο εγκέφαλος είνα υπερφορτωμένος ή επηρεασμένος αρνητικά από μια οδυνηρή εμπειρία που θέλουμε να ξεχάσουμε.
Τέλος οι ασθένειες και οι τραυματισμοί προκαλούν προσωρινή ή μόνιμη αμνησία.
Στους Υπερήλικες. Η μερική απώλεια της μνήμης είναι κάτι που συναντάται στους ηλικιωμένους, και, συνδυασμένη με την ασθενή όραση και την τάση για πτώσεις, δημιουργεί προβλήματα στα άτομα της τρίτης ηλικίας. Όμως, ένας ακόμη βασικός εχθρός της μνήμης των ηλικιωμένων είναι και η άνοια.
ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ
Η μνήμη λειτουργεί σε τρεις φάσεις:
Καταχώρηση-αντίληψη της πληροφορίας
Συγκράτηση-αποθήκευση της πληροφορίας
Ανάκληση-επαναφορά της πληροφορίας όταν χρειαστεί.
Οποιαδήποτε στιγμή, ωστόσο, μπορεί να καταρρεύσουν οι τρεις φάσεις της μνήμης και να έχουμε περιπτώσεις υπολειτουργίας της, όπως: όταν δεν καταχωρούμε την πληροφορία (ίσως να μην την ακούσαμε), όταν δεν τη συγκρατούμε (μπορεί να είχαμε άλλα στο νου μας) ή όταν αδυνατούμε να την ανακαλέσουμε, παρ' όλο που είμαστε σίγουροι ότι είναι καταγραμμένη στο μυαλό μας.
ΠΩΣ ΒΕΛΤΙΩΝΕΤΑΙ
Όταν αισθάνεστε πιεσμένοι ή αγχωμένοι, επιλέξτε τις προτεραιότητες. Απαλλαγείτε από τις έξτρα ασχολίες, που μόνο σας επιβαρύνουν, και επικεντρώστε το ενδιαφέρον σας στις πιο σημαντικές.
- Όταν σας συστήνουν σε κάποιον, επαναλάβετε τ' όνομά του, για να μπορέσετε να το καταχωρήσετε ευκολότερα.
- Κρατάτε ημερολόγιο, όχι μόνο για ραντεβού, αλλά και για άλλες δουλειές που πρέπει οπωσδήποτε να γίνουν σε συγκεκριμένες ημερομηνίες.
- Αν είναι απαραίτητο, δημιουργήστε μια λίστα με τις καθημερινές δουλειές.
- Πριν επισκεφτείτε το γιατρό γράψτε σ' ένα χαρτί τα συμπτώματα που παρουσιάζετε και τις ερωτήσεις που θέλετε να του υποβάλλετε.
- Γράψτε σε μια ατζέντα τα απαραίτητα τηλέφωνα και διευθύνσεις και κρατάτε την πάντα ενημερωμένη.
- Σημειώνετε πίσω από τις φωτογραφίες την ημερομηνία που τις τραξήξατε.
- Όταν εκδίδετε μια επιταγή μην ξεχνάτε να συμπληρώνετε έγκαιρα και το στέλεχος του μπλοκ.
- Πηγαίνετε για ψώνια με μια λίστα πραγμάτων που θέλετε στο χέρι.
- Σημειώνετε σ' ένα ειδικό ημερολόγιο ημερομηνίες που σας ενδιαφέρουν - γενέθλια, επετείους κ.α. (αν και τώρα έχουμε τα κινητά που μας τα υπενθυμίζουν όλα, αρκεί να τα έχουμε ενημερωμένα).
- Κρατάτε ένα σημειωματάριο και στην κουζίνα για να γράφετε τις δουλειές που πρέπει να γίνουν.
ΤΙ ΤΗΝ "ΜΠΛΟΚΑΡΕΙ"
Ανάμεσα στους εχθρούς που μπορούν να "δηλητηριάσουν" τον λεπτό αυτό εγκεφαλικό μηχανισμό που λέγεται μνήμη, συγκαταλέγονται:
Αλκοόλ και καπνός: Προσβάλλουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια, που μεταφέρουν το οξυγόνο στα τριχοειδή αγγεία.
Κούραση και στρες: Αν ο εγκέφαλος είναι υπερφορτωμένος με πληροφορίες, κουράζεται περισσότερο όταν πρόκειται να αποθηκεύσει κι άλλες. Στην περίπτωση αυτή είναι συχνό φαινόμενο η αφηρημάδα ή τα λεκτικά σαρδάμ.
Αϋπνία: Εμποδίζει τον εγκέφαλο να γεμίσει τις μπαταρίες του, ιδιαίτερα όταν παραλείπεται η φάση εκείνη του ύπνου, που ονομάζεται φάση των ονείρων και είναι πολύ σημαντική για τη μνήμη.
Υπνωτικά και ηρεμιστικά: Μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα του ύπνου και την ικανότητα ανάκλησης στη μνήμη, ακόμη και πρόσφατων γεγονότων.
Κατάθλιψη: Σε καταστάσεις κατάθλιψης μειώνονται η επαγρύπνηση και η συγκέντρωση. Ο εγκέφαλος δεν "κάνει τον κόπο" να θυμηθεί. Στην περίπτωση αυτή ο γιατρός πρέπει να θεραπεύσει πρώτα την κατάθλιψη.
Υπογλυκαιμία: Ιδιαίτερα το πρωί, ο εγκέφαλος χρειάζεται ζάχαρη. Μην την παραλείπετε από το πρωινό σας.
ΚΑΘΕ ΠΡΑΓΜΑ ΣΤΗΝ ΩΡΑ ΤΟΥ
Σύμφωνα με τους χρονοβιολόγους, η μνήμη στη διάρκεια της μέρας παρουσιάζει ώρες "αιχμής" κι ακολουθεί ένα δικό της ωράριο.
- Νωρίς το πρωί. Την ώρα της αφύπνισης, η μνήμη είνα ενεργή, αλλά κι επιφανειακή. Το διάστημα αυτό είναι ιδανικό για να το εκμεταλλευτούν οι σπουδαστές που θα διαγωνιστούν εκείνη την ημέρα σε θέματα που απαιτούν αποστήθιση αριθμών, ημερομηνιών και γεγονότων.
- 9.30-11.30 π.μ. Υπάρχει πλήρης ικανότητα συγκέντρωσης, όπου αυτή χρειάζεται.
- Μετά το μεσημέρι. Τα υψηλά ποσοστά γλυκόζης στο αίμα εγγυώνται εξαιρετική απόδοση. Βέβαια, τις ώρες αυτές μαθαίνει κανείς πιο αργά, αλλά τα αποτελέσματα έχουν διάρκεια.
- Βράδυ. Το γνωρίζουμε από πείρα: Ένα κείμενο, αν διαβαστεί προσεκτικά λίγο πριν τον ύπνο, εντυπώνεται βαθιά στη μνήμη.
ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΞΕΧΑΣΙΑΡΗΔΕΣ
Όπως φροντίζετε τη φυσική σας φόρμα, συνδυάζοντας άσκηση και σωστή διατροφή, έτσι πρέπει να φροντίζετε να ενισχύσετε την αδύνατη μνήμη σας, ακολουθώντας τις ίδιες διαδικασίες.
- Γυμναστική: Εκτός από τα πνευματικά παιχνίδια, υπάρχουν κι άλλες ασκήσεις που εκπαιδεύουν τη μνήμη. Για παράδειγμα, η καθημερινή αποστήθιση στίχων από ποιήματα ή αριθμών τηλεφώνου.
- Διατροφή: Οι ειδικοί προτείνουν τροφές πλούσιες σε Βιταμίνη Β (συκώτι, μυαλό, μαγιά μπίρας), αλλά και ψάρι, αυγά, τυρί, ξερά φρούτα, καλαμπόκι και σόγια, επειδή περιέχουν φώσφορο, ασβέστιο, μαγνήσιο, νάτριο και κάλιο. Απαραίτητα για τη μνήμη είναι και τα ιχνοστοιχεία (ψευδάργυρος και σελήνιο, που περιέχονται στο ψάρι και στο λάχανο) όπως και τα όσπρια, τα δημητριακά, τα ρύζι, οι πατάτες, που περιέχουν συμπλέγματα υδατανθράκων.